خیام‌ پژوهی چندان پر برگ و بار نیست

 در ایران کارنامه خیام‌پژوهی چندان پربرگ و بار نیست و در سال گذشته فقط ۳۹ عنوان کتاب از رباعیات خیام و درباره زندگی و اندیشه‌های او در چاپ اول یا تجدید چاپ شده است.

معاون فرهنگی شعر کتاب در این یادداشت آورده است: هرساله، روزهای بزرگداشت شاعران و بزرگان فرهنگ ایران زمین، فرصت مناسبی فراهم می‌کند تا کارنامه آن شاعر در یک سال گذشته در حوزه نشر و علاقه مخاطبان ارزیابی و چشم‌انداز آینده مشخص شود.

روز ۲۸ اردیبهشت روز بزرگداشت خیام نیشابوری است و خوب است که کارنامه خیام‌پژوهی در سال گذشته بررسی شود.

گرچه خیام بیشتر حکیم و عالم بود تا ادیب و شاعر و رباعیات وی با همه قلت، به‌سبب جسارت و تازگی مضامین از شهرتی زایدالوصف برخوردار است و البته برخی از محققان، بسیاری از این رباعیات را از خیام نمی‌دانند و رباعیات او را حداکثر تا بیست رباعی بیشتر نمی‌دانند و امروز می‌بینیم که صدها رباعی به‌نام خیام منتشرمی‌شود. ولی رباعیاتی که به اتفاق‌نظر پژوهشگران متعلق‌ به خیام است بسیار ساده و بی‌آرایش و دور از تکلف و تصنع و با این حال مقرون به کمال فصاحت و بلاغت است و معمولا در عالم نشر و توجه مخاطبان بیشتر معطوف به رباعیات خیام است و کمتر توجهی به رساله‌های علمی و نکات فلسفی اوست.

خیام از مشهورترین و محبوب‌ترین حکما و شاعران ایرانی در نزد جهانیان و غربیان است و بیش از هر شاعر دیگری مورد تحقیق و تدقیق قرارگرفته است؛ به‌ طوری که فقط در جهان عرب نزدیک به ۹۰ بار رباعیات او به همت مترجمان مختلف به عربی ترجمه و منتشر شده است یا درکشور لتونی که تاکنون فقط سه اثر از ادبیات فارسی به زبان لتونیایی ترجمه و انتشار یافته است رباعیات خیام و گلستان سعدی و «بوف‌کور» هدایت است. در روسیه و دیگر کشورهای اروپایی هم خیام از شهرت بالایی برخورداراست.

متاسفانه درایران کارنامه خیام‌پژوهی چندان پربرگ و بار نیست و در سال گذشته فقط ۳۹ عنوان کتاب از رباعیات خیام و درباره زندگی و اندیشه‌های او در چاپ اول یا تجدید چاپ شده است که ۲۶ عنوان تجدید چاپ رباعیات توسط ناشران مختلف است که گاه چندزبانه انتشار یافته است. درمیان آثاری که درباره‌ی خیام نوشته شده است به بررسی تطبیقی اندیشه‌های خیام با دیگر شاعران، نگاهی به جهان‌بینی خیام، هنرمعماری و تحلیلی بر ارتباط اندیشه‌های خیام نیشابوری با معماری مراکز فرهنگی و هنری را می‌توان نام برد و رمان سمرقند نوشته امین معلوف که درباب خیام است به چاپ پنجم رسیده است. همچنین چاپ هشتم کتاب «هستی ومستی؛ حکیم عمر خیام نیشابوری به روایت حکیم دکتردینانی» توسط انتشارات اطلاعات در این سال منتشر شد. مجموعه شمارگان منتشرشده از رباعیات خیام و آثاری که درباره زندگی و اندیشه‌های او منتشر شده است۳۵۵۰۰ نسخه است.
در عالم تحقیق و نشر و در فضای مجازی بدون تردید سیدعلی میرافضلی یکی ازرباعی‌شناسان و خیام پژوهان همروزگارماست که با یادداشت‌های دقیق و محققانه در کانال چهارخطی به طور پیوسته پرتوافکنی بر نقاط تاریک رباعی فارسی و خیام‌شناسی را توشه همت خود ساخته است.
میرافضلی که با انتشار کتاب رباعیات خیام در منابع کهن در سال ۱۳۸۲ راهی تازه در خیام‌شناسی گشود نزدیک به ربع قرن است که این راه را ادامه داده است و بسیاری از گره‌های ناگشوده را در عرصه رباعی فارسی و خیام‌شناسی گشوده است.