زنی سمبل اعتراض و عشق

به گزارش خبرگزاری شعر ایران - تارنا :سیمین بهبهانی، را می توانیم "شاعر ملی"   وطن پرست و وطن دوست دانست  " وی مدتی را در بستر بیماری گذراند وبا همان بیماری  درگذشت.

 بیمار بود، اما همچنان بیدار. 

سیمین بانو، با قلمش، با شعر سبز و شکوفایش، فاشگو و عدالتخواه، زبان خفتگان غمزده بود.

در نوجوانی به تقلید از خانم ارغون، مادر تحصیل کرده، هنرمند و شاعر خود قلم بدست گرفت و سرودن شعر را آغاز کرد.نخستین اشعار او توسط مادر بزرگوارش  خوانده شد)و با استقبال و تحسین وی روبرو شد .

شعر سیمین کم کم راه خود را بطور مشخص میان شعر شاعران معروف آن زمان باز کرد و از میان زنانی که در آن دوره شعر گفته اند نام سیمین بهبهانی درخشان تر است.

اشعار سیمین درکتابهای سهتار شکسته، جایپا، چلچراغ و مرمر، نشان از آشنایی و تسلط او به ادبیات کلاسیک ایران دارد.

 اشعارش علاوه بر مضامین اجتماعی و به تصویر کشیدن رنج و درد طبقه محروم، صاحب ویژگیِ تازهای است: اعلام موجودیت شاعر به عنوان زن.

سیمین با جرات، نیازها و خواهش های زنانگی و انسانی را در شعرش به تصویر می کشد. از دیگر نکات عمدۀ شعرش در همان سالها، به زبان آوردن رنج زنانی است که به علت تعدد زوجات شوهر، گرفتار "رقیب" شده اند. همچنین سیمین با تصویر کردن زندگیِ دردناک زنان روسپی، برخلاف رسم زمان خود، از آنان دفاع میکند و نشان میدهد این دسته از زنان طرد شده از اجتماع، خود، درمانده و محرومی بیش نیستند.

شعر معاصر ایران، پیش از انقلاب ۵۷، تحت تأثیر تحولات شعری نیما، و شاعران پس از او، و نوآوری های شعر شاملویی، علاقمندان به شعر را به خود جلب کرده بود. اشعاری که به ضرورت تفکرات سیاسی علیه نظام، از نوعی زبان غیرصریح و استعاری سود بُرد که باوجود همه سانسورها، مخاطبان خود را یافته و به ویژه نسل جوان را که با پرسشهائی کاملاً تازه پا به عرصه حیات اجتماعی- سیاسی میگذاشت، به خود جذب میکرد. شرکت مستقیم برخی زنان ایرانی در فعالیتهای سیاسی و مخفی علیه رژیم پهلوی، چهره جدیدی از زن ایرانی را به نمایش میگذاشت.

در چنین فضایی بود که  پنجمین دفتر شعر سیمین بهبهانی به نام  "رستاخیز" منتشر شد. سیمین در این دفتر به تمامی قالب غزل را انتخاب کرده است.

شعر او در این ایام گرچه از نظر ارزشهای شعری، قدرت کلام، تصاویر زیبا و بیان احوالات درون و برونِ شاعر، قابل توجه و شعری برجسته در ادبیات فارسی به حساب میآید اما شعر او در محافل روشنفکری و به خصوص نسل بیتاب جوان، انعکاسی ندارد.

نپیوستن سیمین به جرگه شاعران نیمایی، ادامه غزلسرایی وحضور نداشتن در محافل روشنفکری آن زمان، سوال برانگیز بود. 

نسلی که با شعر نو آشنا شده بود و گاه شعر را در شعاریترین وجه  میشناخت، تکلیف خود را در برابر شعر سیمین نمیدانست و این بلاتکلیفی گاه به طرد شعر سیمین میانجامید، غافل از اینکه شعر او در همین دوره و با همان شکل غزل سرشار از مفاهیم اجتماعی است و حساسیت او نسبت به مسائل روز در سطر سطر شعرش موج میزند.

در چنین حال و هوایی مغشوش و بلاتکلیفی ششمین دفتر شعر سیمین، "خطی زسرعت و از آتش" حاوی اشعار سالهای ۵۲ تا۶۰، سه سال پس از انقلاب و هفتمین دفتر شعر او "دشت ارژن"، در سال ۶۲منتشر شدند.

"خطی ز سرعت و از آتش  شامل دو دفتر است. دفتر اول تا جمعه سیاه و دفتر دوم از جمعه سیاه. دفتر اول ادامه "رستاخیز" است با این تفاوت که سیمین با زبانی صریحتر و در عین حال منسجمتر نگاه به مسائل بیرون از خود دارد.

محتوای جدید، سیمین را به ابداع یا به قول خودش کشف اوزان جدیدی میکشاند که پیش از او یا در شعر فارسی به کار نرفته اند یا به ندرت برخی از شاعران کلاسیک از آن استفاده کرده اند. هرچه در این دفتر به سالهای انقلاب نزدیکتر میشویم، شعر سیمین، بُراّتر، صریحتر و حتی گاه عصبی میشود. او بی پروای و صریح تر از زمان خود پیش می رود.

تغییراتی به وجود آمده این بانوی  شاعر را به تأمل و تفکر وام میدارد.

 او نه تنها تجربه سالهای گذشته را فراموش نکرده است. او سرسپردگی و بی اختیاری سیاستهای وابستهای را که کوشش های نسلی را ندیده گرفت، به یاد دارد و به صراحت زبان می گشاید.وقلمش توانا تر و صریحتر از قبل بر روی کاغذ پیش می رود.

کشتار جمعه سیاه، سیمین را که "چون نسیم بهشت برهرکجا که میگذشت، به مهربانی دستی دری بهرویش گشوده میشد" به فریاد میکشاند. دفتر دوم "از جمعه سیاه" سراسر به مسائل حاد سیاسی و اجتماعیِ آن دوره اختصاص دارد. حوادث بیرون چنان او را به درد کشانده که شاعر را که از "کلاله مهر" بود و "جنگ و کینه" نمیدانست وامیدارد تا به مردم خود خطاب کند: سازش مپسندید با هیچ بهانه / کز خون شهیدان رودی است روانه / ازریشه ببریدآن دست که در باغ / میکَنْد شکوفه میسوخت جوانه

رخداد دلهرهآور جنگ ایران و عراق حادثه تلخ جدیدی دگ آن دوره است و مردمی که هنوز دشمن داخلی را پیش رودارند به مصاف با دشمن خارجی می برد.

 سیمین بهبهانی:  در دوران جنگ آینه تمام نمای جهالت قدرتمندان و رنج و درد محرومان می شود. و سرانجام شعر "خطی زسرعت و از آتش" که از شاهکارهای ادبیات معاصر فارسی است، برگذشته از همه شور و شعارهای آنی، تصویر کاملی از انسان معاصر در متن عصری خاموش از حیرت و تحسر را نشان می دهد.

سمبلی از اعتراض

شعر او  در "دشت ارژن" اگرچه یکسره شهادتی است بر لحظه لحظه حوادث سیاسی و اجتماعی ایران و در اکثر اشعارش، بار همان لغاتی را می بینیم که در ادبیات آن دوره دیده میشود، اما به دلیل قدرت تخیل و حضور تعابیر و تصاویر جدید، احساس و عاطفه ای گرم و دلپذیر، هیچیک از اشعار او نه تنها حالتی شعاری ندارند که از عمق روح و جان شاعر مایه گرفته و بااتکاء بر مشاهدات عینی به کلام درمیآیند.

نبض شعر سیمین با تپش‌های قلب جامعه ای میزند که اسیر و دربند است. رنج زیستن در چنین موقعیتی از ذهن و ضمیر زنی آگاه و فرهیخته میگذرد که عشق و مهر را به ودیعه میگذارد. زنی زمینی، مادر وطن.

شعر سیمین در تمام این دوران لحظهای از فردیت او جدا نمیشود. خواننده، مسائل سیاسی و اجتماعی را از دریچه نگاه و برداشت شاعر مرور میکند. شعر او گرچه تاریخ نسل معاصر است اما دست زنی مهرورز، مادری آگاه و یکدل و انسانی خلاق، آن را رقم زده است.

بخش اول کتاب "دشت ارژن" شامل شانزده شعر به نام کولیواره است. هرچند به گفته سیمین، کولتیوارها "واسطه‌ای برای پیوند خود و آن "من" سالیان پیش است" اما در مجموع تصویری از همه زنان ایرانی است.

زنانی سختکوش که در جامعهای مردسالار، جامعه‌ای که همواره کوشیده تا ابتدا زن را در جنسیتش بشناسد، اغواگرش بخواند و سپس سرکوبش کند، گرفتار آمده است. کولیوارههای سیمین سندی از روزگار ماست. سندی که از عمق سنّتهای ما بیرون میآید و در شعر سیمین خود را آشکار و رسوا میکند.

هرچند سیمین در وزن شعر کلاسیک دست به نوآوری میزند، اما شعر او به لحاظ صوری، همچنان ریشه در شعر کلاسیک ایران دارد. به نظر می آید نوآوری واقعی سیمین، تحولی است که در نگاه، دریافت و تجربه وهمراه آن زبان و بیان که در شعر او رخ داده است.

شاید تغییر محتوای شعرش در ذات خود، ضرورت تغییر اوزان متداول غزل را طلب میکرد و شاعر را وامیداشت تا به اختراع یا کشف اوزان جدید دست بزند.

به هر روی مضمون و محتوای شعر سیمین به گونه ای عرضه می شود که دیگر وزن و قافیه اموری عَرَضی برشعر او نیستند. جوهر شعر آنچنان در کار او قوی است که نه وزن به گوش میآید و نه قافیه به چشم.

سیمین بهبهانی از نظر شخصیتی خود وشعرش بصورت سمبلی از اعتراض، مقاومت، سازش ناپذیری و عشق درآمده است.

مجید نفیسی ، شاملو و سیمین بهبهانی را شاعران ملی معاصر خوانده است.

سیمین بهبهانی:توانست بار دیگر ثابت کند زنان می توانند در عرصه ادبیات پیش رو و تاثیر گذار باشند.

انتهای گزارش/