دانیال فتحی: داشته های تاریخی و فرهنگی ما آرزوی دیگر ممالک دنیاست

به گزارش خبرگزاری شعر ایران-تارنا: دانیال فتحی متولد اردیبهشت ۱۳۷۳ در شهر کرج پژوهشگر معماری،نویسنده و گوینده جوان ایرانی است. دانیال فتحی بسیار کنجکاو است و همیشه دنبال این است زوایای تاریک یک موضوع را تا جایی که جا دارد روشن کند تا یادگیری ژرف و درستی از کارهای مختلف داشته باشد،تارنا به واسطه چاپ جدیدترین اثر او با نام تاریخ ورود بتن در ایران که به همت انتشارات پازینه روانه بازار شده است به گفتگو با این محقق و نویسنده جوان پرداخته است.

چه هدفی شما را به سمت تالیف چنین اثری سوق داده است؟

باید یاد بگیرم اگر معذوریت داریم حرفی نزنیم ولی اگر پرسشی بود و جواب دادیم، در پاسخ باید راستش را بگوییم. در ابتدا برای اینکه توانایی پژوهشی خود را اثبات و نام خود را مطرح کنم این کار را آغاز کردم. ولی وقتی دیدم در یک موزه مهم کشور،  راهنما با بی میلی و سردی بسیار در رفتار با حالتی زننده اندک بازدید کننده مشتاق از آن بنای تاریخی را از تاریخ و معماری و هویت ملی دلزده می کرد، در انجام این کار بیشتر مصمم شدم. هدف مهم دیگر آنکه در معماری مدرن ایران تعدادی بنای مهم اما گمنام درحال تخریب بود و هست و نسل جدید با آن ها آشنایی ندارد و تعدادی از آن ها در هیچ کتابی مستند نشده بود. الزام بود آرشیو و شناسنامه دار شوند. با جرات می توانم بگویم حتی ثبت ملی اثر هم به شناخته شدن بسیاری از ساختمان های مدرن تاریخی در بین مردم کمک نکرده است.

کتاب «نخستین سازه های بتنی ایران ۱۳۲۰-۱۳۰۴» را آیا میتوانیم به عنوان یک پورتفولیو یا نمونه کار برجسته در کارنامه شخص شما بگنجانیم؟

بله قطعا، من همیشه مطالعه داشتم اما آنقدر در یک موضوع عمیق نشده بودم و تجربه نگارش کتاب نداشتم. این کتاب چهارسال مرا درگیر کرد. یا در کتابخانه بودم یا درحال بازدید یا پی کشف مدرکی جدید و بکر که تکراری نباشد و اگر هم مطلبی بود در دسترس همه نبود.یک سال از آن چهار سال را دنبال این بودم ببینم آیا کسی روی این سوژه کار کرده، کتابی هست یا نه، اگرهست من کاری نکنم. البته کتاب، مقاله و پایان نامه برای میراث معماری مدرن بود و کتاب های خوبی هم بودند اما یکپارچگی در یک جستار ویژه و کمتر پرداخته شده ساختمان های سیمانی و بتنی وجود نداشت. این کار یک گروه بود که من به تنهایی انجام دادم. افراد کمی به من کمک می کردند. البته نواقصی هم هست که با تجربه امروزم برطرف می کنم.

پیشینه مهندسی معماری آیا به دوران ماقبل تاریخ بر می‌گردد؟

بله اما عنوان مهندس معمار نداشتیم! انسان های نخستین معماری را درک کردند و دنبال سرپناه بودند. آفرینش انسان با تفکر خلق فضا شکل گرفته، به عقیده معماران سنتی قدیم حضرت ابراهیم که کعبه را بنا نمود نخستین معمار است. همه زندگی آدمی از تولد تا مرگ با معماری ارتباطی ژرف دارد.

آیا مهندسی معماری به عنوان پل ارتباطی بین فرهنگ تمدن ها مورد استفاده قرار می‌گیرد؟

یکی از مهم ترین شاخص های یک تمدن کهن معماری آن است. معماری یک کشور نشان دهنده بینش مردم آن سرزمین نسبت به فضایی است که عمر خود را در آن سپری می کنند.

آیا از زمانهای قدیم معماری را به صورت متون نوشته شده داریم یا سینه به سینه و به صورت موروثی بدست آمده است؟

بله همینطور است ولی معماری بی مرز و بی انتهاست، در هر دوره شاگرد معمار قبلی یک کار نو خلق کرده و این سیر دائم در حال تکامل است. اما در مواردی بعضی ازعناصرسنتی هنری آن به ویژه در ایران هنوز درحال انتقال به نسل بعد و بعدتر است و این چرخه نباید از کار بیوفتد تا منقرض شود. هنرهایی مانند: گچبری گل و مرغ، مقرنس، کاربندی، رسمی بندی، یزدی بندی، اجرای انواع طاق و گنبد، هنر ساخت و اجرای انواع کاشی، حجاری، منبت کاری، آینه کاری، اٌرسی در و پنجره و گره سازی.

چگونگی مستند نگاری، »نخستین سازه های بتنی ایران« را به اختصار شرح بدهید؟

برای مستندنگاری و یافتن اطلاعات ، اسناد و تصاویر بکر موارد زیر را انجام دادم:

1-بازدید میدانی تا جاییکه اجازه داشتم 2-جستجو در منابع مجموعه داران عکس، سند و تمبر و اسکناس 3-تقریبا بررسی همه روزنامه ها و مجلات عصر پهلوی اول، (به ویژه روزنامه اطلاعات از سال 1305 تا 1320) 4-انواع منابع کتابخانه ای قدیمی و جدید 5 -مصاحبه با افراد و بسیاری موارد دیگر

در بخشی از کتاب خود برای درک بهتر شرایط که چرا نمیشد کاری کرد« سخنرانیهای میروشنیکف (محقق برجسته انستیتوی آسیا) را آورده اید آیا این سوال و ارجاع به این سخنرانی برای معماری حال حاضر هم سودمند است؟

بله میروشنیکف پژوهشگر روس بدون دخالت نظر شخصی و کامل بی طرف اوضاع وخیم اقتصادی و اجتماعی ایران را از اواسط تا اواخر قاجار شرح داده بود و به این نکته پرداخته بود که با توجه به این دلایل و شرایط امکان ساخت و ساز و واردات فنون و شیوه های معماری مدرن به ایران وجود نداشت و به این مهم پرداخته بود که مردمی که دارند از گرسنگی میمیرند و دنبال سیر کردن شکمشان هستند دیگر جایی برای یادگیری ندارند و متعاقبا ساخت و سازی هم وجود ندارد.

در بخشی از کتاب، یورش متفقین به ایران را باعث به خطر افتادن یک پروژه و احداث آن و مسکوت ماندن آن دانستید! خطرات نخستین سنگ بناهای دوره معاصر در ساخت یک پروژه چیست؟

پس از یورش متفقین به ایران در شهریور1320 ، به ویژه نیروهای شوروی (روس ها) از شمال کشور خرابی و قحطی بسیار به بار آمد. در این دوران تمام کارشناسان آلمانی و کشورهای دیگر به ناچار مجبور به ترک ایران شدند. کار کارشناسان داخلی هم مختل شد. وقتی در کار یک پروژه بزرگ وقفه می افتد هزینه تعمیر و نگهداری و استهلاک بالا می رود. کشور از نظر ساخت و ساز معماری و عمران در حال پیشرفت و آبادانی است که ناگهان با یک سکته وسیع باز می ماند و این تا زمانی که خود را بازسازی کند زمانبر و متحمل هزینه های بسیار است.

آیا برچسب عقب ماندگی از پیشانی معماری ایرانی و یا ساخت آنچه در این خصوص مورد نیاز است برداشته شده است؟

اگر بخواهیم منصفانه داوری کنیم در هر دوره ای تلاشی صورت گرفته اما پیوسته نبوده و عقیم مانده است. اما در فاصله سال های (1320-1304 ) باید بگوییم در عرض 16سال چیزی شبیه به اعجاز رخ داد. نه زیرساختی وجود داشت نه خیابانی نه جاده ای، نیروی ایرانی در دوره پهلوی اول با استفاده از تجربه تحصیل در اروپا و دانش اندوزی در کنار مستشاران خارجی عقب افتادگی هارا تا حد زیادی جبران کرد. تقریبا از هر سازه ای با انواع کاربری حداقل یک یا دو مورد با بهترین طراحی و تجهیز به بهره برداری رسید.در این دوران ایجاد کارخانه سیمان و نحوه آشنایی ایرانیان با این ماده نیز بسیار تأثیر گذار بود. نقص هایی نیز وجود داشت، اما الزام بود مردم ایران به دلیل وقفه طولانی در سیر تکامل فنی و سازه ای معماری با فضاهای معماری مدرن آشنا شوند در کنار اینکه آن معماری اصیل و کاربردی هم حفظ شود.

هم اکنون به نظرم با این پیشینه قوی در تاریخ معماری ایران اوضاع تا حدی آشفته است. هنوز خانه های مسکونی طراحی میشوند که در نقشه آن ها سرویس بهداشتی رو به پذیرایی باز می شود! خیلی کم پیش می آید خانه ای ببینم که دارای شخصیت معماری و سبک مشخص باشد یا اینکه در یک منطقه شهری بناها از نظر جلوه بصری با هم هارمونی داشته باشند. بعضی افراد میگویند همین که سقفی بالای سرمان باشد کافی است درحالیکه اساتید برجسته می دانند به لحاظ روانی معماری اگر مشوش و مخدوش باشد در روحیه افراد جامعه تأثیر منفی می گذارد و موجب خشونت و بزهکاری می شود.

در زمان حاضر، برای نما از سمینت (سیمان) استفاده می‌شود؟ جواب هر چه که هست آیا نماهای جدید مثل همین بتن قابل ارزیابی هستند؟

خیلی محدود تا دهه 50 و 60 رایج بود حتی اگر یادتان باشد در گذشته شیشه های رنگی را خرد می کردند و درترکیب با مالت ماسه سیمان نماهایی جالب خلق می کردند. امروزه هم بیشتر بتن اکسپوز داریم تا نمایی که با سیمان یا سیمان بری اجرا شده باشد. هرچه هست در ترکیب با فضا و معماری شهری باید مقایسه شود تا ببینیم که آیا نسبت به بناهای بتنی قدیمی هنرمندانه،کاربردی و ماندگار هستند.

جمله کتاب «بدون داشتن تجربه و حافظه تاریخی امکان تکامل و پیشرفت در انجام کاری وجود ندارد» این مهم را چگونه از معماری به گویندگی و سرودن شعر بسط می‌دهید؟

تجربه ما در علم است. تا تجربه ای وجود نداشته باشد چگونه می شود که علم پیشرفت کند و دانش به ما منتقل شود. سوال جالبی پرسیدید مثل این می‌ماند که شعر نو و سپید را یاد بگیریم بدون یادگیری و تجربه در شعر کلاسیک یعنی بدون اینکه حافظ و سعدی را بشناسیم یک مرتبه و بدون تجربه با نیما آشنا شویم. هر هنری همینطور است باید پیشینه ای وجود داشته باشد. چه بسا روش کار در آن گذشته جلوتر و هنرمندانه تر از زمان خود باشد. هنر و معماری ربات نیستند. به نظرم نمی شود مانند هوش مصنوعی با آن ها رفتار شود چون با روح و روان آدمی در ارتباط است.گویندگی هم همینطور به شیوه گویندگی در برنامه های قدیمی رادیو نگاه کنید همه عناصر چه از نظر صدای گویندگان،موسیقی و محتوا و تأثیرگذاری در زیباترین حالت قرار دارند.

معماری که دیگر جای خود دارد همه نیاز های انسان را در برمی گیرد. نمی شود گفت تخت جمشیدی وجود ندارد، مگر می شود آن مهندسی شگرف در سازه و تزیینات را نادیده گرفت. هنوز می توان از گذشته یاد گرفت و با علم روز ترکیب کرد. آیا فکر می کنید بادگیرها کار نمی کنند؟ به نظرم هنوز بادگیر بهتر از کولر آبی و گازی کارایی دارد به شرطی که استاندارد ساخت آن با توجه به نوع اقلیم و قرارگیری در جهت باد مورد توجه قرارگیرد. نکته مهم دیگر اینکه معماران کهن ایران در دانشگاه تحصیل نمیکردند اما شاهکار می آفریدند.

گذر از دوران کهنه به دوران مدرن در معماری ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

دانشجویانی که دوره قاجار به فرنگ می رفتند اسیر ظاهر می شدند و این همه پیشرفت و دگرگونی را نمی دیدند. بعدش هم که بر می گشتند به هموطنان خود فخر می فروختند. تغییرات معماری سنتی ایران به مدرن در دوره قاجار بیشتر در ظاهر و جزییات و پلان بناهاست، کاربری های دیگر را نیز ندیده بودند به طور مثال ساختمان های مدرن بتنی سیلوی گندم در اروپا را ندیدند، که یکی بیاید حتی شده با سازه باربر آجری یک سیلو بسازد تا در قحطی وحشتناک اواخر قاجار که انگلیسی ها منابع را غارت میکردند جایی باشد مردم گندم بگیرند تا افراد کمتری تلف شوند. این گذر می توانست زودتر صورت بگیرد اما با انقراض قاجار تلاش شد در مدت زمان کوتاه این مشکلات برطرف شود و انصافا نسبت به زمان موجود اقدامات وسیع و خوبی صورت گرفت.

حتما برای خوانندگان ما جالب خواهد بود که رویدادهای ایران مثل عقد عهدنامه ننگین گلستان و ترکمنچای تا تاجگذاری ناصرالدین شاه و مرگ امیرکبیر را در کنار رویدادهای سیر تحول سیمان و بتن از زبان شما بشنوند!

من با تهیه جداولی سیر تحول سیمان و بتن را در کنار رویدادهای تاریخی کشور مقایسه و بررسی کردم به طور مثال آن زمان که کشور ما در جنگ با روسیه زمین های خود را از دست می داد در فلان کشور اروپایی قابلیت ماده آهک برای تهیه سیمانی بهتر مورد آزمایش قرار می گرفت و یا اینکه زمانی که نخستین آزمایشگاه در دارالفنون تأسیس می شد تازه ما داشتیم یاد می گرفتیم چگونه از وسایل آزمایشگاه استفاده کنیم درحالیکه در آن طرف دنیا به سرعت برق و باد مرزهای علم و دانش را جابه جا میکردند.همه تاریخ های قمری و میلادی را برای مقایسه بهتر به خورشیدی تبدیل کردم.

همیشه شما در حال ساز و کار هستید چه چیزی یک معمار بزرگ را می‌سازد؟

کسب تجربه و دانش اندوزی به طور مستمر و بدون توقف، توجه به نیازهای اساسی انسان در زندگی روزمره و مناسب سازی فضا برای زندگی بهتر انسان و توجه عمیق به جغرافیایی که یک معمار در آن می خواهد اثری را خلق کند.

دانیال فتحی لالطران را از جنبه گویندگی و شعر برای خوانندگان ما معرفی کنید؟

من شعر و ادبیات را به خوبی درک می کنم به همین جهت در گویندگی و دکلمه شعر می توانم احساس و بار معنایی واژه را خوب انتقال دهم، ولی شاعر نیستم.گویندگی و کار صدا را بسیاردوست دارم. تلاش می کنم در گویندگی و کار صدا هم به مرحله کمال برسم تا در نهایت رنگ صدای من هم به چشم بیاید و این استعداد را تا اوج آن شکوفا کنم و هیچ وقت مغرور نمی شوم.

...و حرف آخر

داشته های تاریخی و فرهنگی ما آرزوی دیگر ممالک دنیاست. درحفظ و نگهداری اماکن تاریخی، میراث ناملموس و سنت های زیبا و اخلاق مدار ایران کوشا باشیم.نوجوانان و جوانان مستعد در زمینه های مختلف علمی را یاری کنید تا همه جای ایران آباد شود.

اتمام گفت‌وگو/