مهندسی کلمات در شعر حافظ

گره ز دل بگشا و از سپهر یاد مکن

که فکر هیچ مهندس چنین گره نگشاد...

به گزارش خبرگزاری شعر ایران- تارنا: در تعریف ساده‌ای اصطلاح مهندسی کلمات يعنی قرار گرفتن يک واژه در جايی از يک بيت يا يک جمله، به صورتی که اگر آن واژه برداشته شود، به راحتی جايگزينی برای آن يافت نشود. می‌توان چنین تصور کرد که آن بيت يا غزل مانند بنایی است که هر خشت آن با نظم و ترتيب خاص خود چيده شده است و جابجايی و يا جايگزينی هر کلمه با کلمه ديگر به نمای کلی بنا صدمه وارد می‌کند.

حافظ به حدی در انتخاب واژه‌ها استادانه عمل کرده است که همه حافظ دوستان بر این باورند که اوج معماری شعر را به نمایش گذاشته است و برای اثبات این مدعا مثال‌های شعری بسیاری را آورده‌اند‌.

این بیت و توضیح آن خواندنی است:

جمال دختر رز نور چشم ماست مگر

که در نقاب زجاجی و پرده عنبیست

دختر رز یعنی آب انگور (شراب)

در زمان قدیم به دختر نورچشمی می‌گفته‌اند. مثلا اگر کسی دو تا دختر داشت می‌گفت دوتا نورچشمی دارم. امروزه به اشتباه به پسر هم نورچشمی گفته می‌شود. در مصراع اول بین دختر و نور چشم تناسب وجود دارد.

نور چشم: درگذشته تصور بر این بوده که نوری در چشم انسان وجود دارد که در زجاجیه و عنبیه چشم پنهان است و این نور از چشم بیرون می‌آید و باعث دیدن می شود.

در نگاه حافظ آب انگور هم داخل زجاج (جام شیشه‌ای شراب) و عنب (حبه انگور) پنهان است.

پس یک شباهتی بین آب انگور (شراب) و نور چشم انسان وجود دارد (چون نور چشم در پرده زجاجیه و عنبیه است و آب انگور در زجاج (جام شیشه ای) و عنب (انگور).

چشم بهترین جایگاه است به همین دلیل به مهمان می‌گوییم قدمت روی چشم. نور چشم هم بهترین جای را دارد. و در این بیت شراب همانند نور چشم تصور شده که بهترین جایگاه را دارد.

هرچند نمی‌شود معنی مشخصی را نوشت و به قطعیت معنایی را بر شعر تحمیل کرد زیرا یک شعر ممکن است برای هر خواننده‌ای معنای واحدی را در برگیرد و به قولی هزاران معنی داشته باشد. زیرا رمزهای شعر حافظ بی‌شمار است بنابراین معانی بی‌شماری هم از آن برداشت می‌شود.

حال سوال این است که کدام مهندس شعر می‌تواند این همه مفهوم را در دو جمله کوتاه، به زیبایی تمام انتقال دهد؟

اتمام خبر/