پدر تاریخ نگاری نوین ایران

به گزارش خبرگزاری شعر ایران-تارنا: بیهق نام دیرینه‌ی بخشی از خراسان بوده است که شهر بزرگ آن اکنون سبزوار است. ابوالفضل محمدبن حسین بیهقی، اندیشمند فرزانه و نویسنده‌ی توانای ایرانی از این سرزمین برخاست.

در باره‌اش چنین نوشته اند:

او دبیر سلطان محمود بود، به نیابت ابونصر بن مشکان و دبیر سلطان محمدبن محمود بود و دبیر سلطان مسعود و آنگاه دبیر سلطان فرخزاد. چون مدت مملکت سلطان فرخزاد منقطع شد، انزوا اختیار کرد و تصانیف مشغول گشت. از تصانیف او کتاب زینه الکتاب است و تاریخ ناصری از اول ایام سبکتکین تا اول ایام سلطان ابراهیم، روز به روز تاریخ ایشان را بیان کرده است که زیادت بر سی مجلد است که چندتایی در کتابخانه سرخس بوده و چندتایی در کتابخانه مهد عراق.

در جزو چند کتاب معدودی از نثر فارسی که پیش از مغول مانده، یکی تاریخ خواجه ابوالفضل بیهقی است که جزو شاهکارهای ادب فارسی است.این کتاب هم از حیث تاریخ نویسی و هم از منظر انشا، مثالی از بلاغت زبان فارسی است.

تاریخ بیهقی اولین کتاب تاریخی زبان فارسی نیست و اصلا بیهقی موجد فن تاریخ نیست اما شاید هیچکس به قدر بیهقی معنی تاریخ را درست نفهمیده است و به شرط و آداب تاریخ نویسی مسلط نبوده‌. ابداعی که ببهقی در این فن آورده حتی از نظر خود او بی سابقه است.  خود او می گوید: در دیگر تواریخ چنین طول عرض نیست که احوال را آسان تر گرفته اند و شمه‌یی بیش یاد نکرده اند، اما چون من این کار را پیش گرفتم می خواهم که داد این تاریخ را به تمامی بدهم و گرد زوایا و خبایا بگردم تا هیچ از احوال پوشیده نماند.

در طنز به تواریخ قدیم می نویسد: اگر چه این اقاصیص از تاریخ روز جنگ یا صلح کردند و این آنرا بزد و برین بگذشتند اما من آنچه واجب است به جای آرم.این «واجب» چه بوده که بیهقی از آن سخن گفت؟ نوشتن تاریخی زنده و حساس برای آیندگان؛ زیرا بیهقی به قول خود تاریخ را برای آیندگان نوشته و به خوبی متوجه بوده است که آیندگان تاریخ حساس و زنده می خواهند. این است راز و رمز تفصیل‌پردازی‌های دل‌آویز و چهره‌سازی‌های زیبا که سبب امتیاز این کتاب شده است.دو شرط عمده مورخ صداقت و اطلاع است که بیهقی به خوبی به این مساله آگاه بوده است. همین امر باعث شده که در هر فرصتی خاطر خوانندگان را از راستگویی و حقیقت دوستی و همچنین از احاطه و اطلاع خود بر اخبار اطمینان می دهد.

مندرجات کتاب بیهقی یا از مشهودات خود اوست که طی روزگار با دقت تمام تعلیق کرده یا اطلاعاتی است که با کنجکاوی بسیار از اشخاص مربوط و مطلع به دست می آورده یا نقل‌هایی است که از کتاب ها که غالبا نام آنها را ذکر می کند و حتی راجع به ارزش آنها نظر خود را بیان می کند.برای نوشتن تاریخ، تنها داشتن مواد کافی نیست، هنری لازم است که از این مواد استفاده کند. یعنی انشایی که بتواند گذشته‌ی محوشده را پیش چشم آیندگان مجسم و محسوس کند و هنر بیهقی در این است‌. 

در نوشته‌های قدیم کمتر کتابی است که بتواند با کهنگی زبان این قدر برای خوانندگان جذاب باشد و هر‌خواننده‌ای به شرط آشنایی با زبان آنرا با ولع و اشتیاق و بدون کسالت و ملال بخواند.هنر بیهقی اوج بلاغت طبیعی فارسی و بهترین نمونه هنر انشایی پیشینیان هست که زیبایی را در سادگی می جسته است.

دریغ و آه که از این تاریخ بزرگ جز شش جلد در دست نیست و البته که همین مقدار دلیل روشنی‌ست بر  شایستگی و فرزانگی تاریخ نگار ادیبی که هشتاد و پنج سال عمر گرامی را صرف دانش اندوزی و مطالعه کتاب و ادب و صحبت با اهل قلم کرد و به گردآوری اسناد و مدارک پرداخت تا در نگارش این دوره مهم از تاریخ میهن عزیز توفیق یافت.

پایان خبر/