طنزپرداز و کسی که منطق شعری دارد توهین نمی‌کند

ناصر فیض می‌گوید در طنز خط قرمز داریم که با سانسور متفاوت است و طنزپرداز باید تیزهوشی داشته باشد و با احتیاط به این خط قرمزها نزدیک شود.

ناصر فیض با اشاره به اینکه شعر در کشور ما یک ثروت ملی محسوب می‌شود و توجه به آن باید بیش از آن چیزی باشد که اکنون شاهد هستیم، عنوان کرد: زبان فارسی جزو زبان‌های خوش‌آهنگ و گوش‌نواز است و از ظرفیت آن باید در حوزه خلق آثار ادبی به ویژه در حوزه شعر بهره‌برداری کنیم.   فیض با بیان اینکه طنز در ادبیات فارسی دارای پیشینه و جایگاه قابل توجهی است، گفت: این به سبب ظرفیتی است که در زبان فارسی وجود دارد، به طوری که امکان سخن گفتن کنایه‌آمیز که از پایه‌های طنز است، در این زبان بسیار زیاد است.  

وی افزود: طنز در کشور ما سه دوره مهم را تجربه کرده است. در دوران مشروطه که نوعی آزادی بیان وجود داشت و روزنامه‌ها به طنزهای اجتماعی رو آوردند. طنز دهه ۲۰ که پس از رفتن رضاخان و در دوره ضعف شاه با آزادی‌هایی که در مطبوعات به وجود آمد پرداختن به طنز بیشتر شد. دوره بعدی که دوران طلایی آزادی بیان است دوران پیروزی انقلاب اسلامی است.   وی اظهار کرد: محدوده‌هایی در حوزه شعر و ادبیات طنز در کشور ما وجود دارد که عده‌ای نمی‌توانند در آن محدوده‌ها عرض اندام کنند گرچه من معتقدم که یک شاعر در آن محدوده‌ها بیشتر می‌تواند خودش را نشان دهد.   فیض با اشاره به اینکه پایه و اساس طنز نوعی اعتراض است، گفت: در طنز خط قرمز داریم که با سانسور متفاوت است. البته کار طنزپرداز نزدیک شدن به خط قرمزهاست و طنزپردازی که به سمت خط قرمز نرود کارش دیده نمی‌شود.  

این شاعر با اشاره به اینکه پایه و اساس طنز نوعی اعتراض است، گفت: لباس هنر پوشیده است؛ اگر این‌گونه به طنز نگاه کنید فارغ از ظرافت‌های شعر حافظ، آن را هم نمونه شعر طنز و اعتراض به شرایط سیاسی و اجتماعی آن روز می‌بینید.  

وی با تأکید بر اینکه تقسیم‌بندی متون ادبی به طنز و جدی صحیح نیست، افزود: طنز و طنزپردازی، مقوله جدی است و بهتر است گفته شود متون طنز و جد؛ اینکه حافظ زبان کنایه و طنز را انتخاب می‌کند به خاطر شرایطی است که شاعر با آن مواجه بوده است. چون امیر مبارزالدین، والی ستمگری بود، نفاق زیاد بود و تملق خریدار داشت و کسانی بودند که هم از توبره می‌خوردند و هم از آخور! و حافظ در واکنش به اوضاع و شرایط آن زمان شعر می گفت.   فیض با اشاره به وجود خط قرمز در طنزپردازی نیز گفت: در طنز خط قرمز داریم که با سانسور متفاوت است. طنزپرداز باید تیزهوشی داشته باشد و با احتیاط به این خط قرمزها نزدیک شود؛ من با سانسور مخالفم ولی آزادی بیان و دموکراسی ادعایی، هیچ جای دنیا وجود ندارد.  

وی اضافه کرد: اصلاً فرض محال که بتوان همه چیز را گفت؛ هنرمند باز هم باید غیر مستقیم بگوید چراکه هنر تکلیف می‌کند که آنچه می‌خواهیم را مستقیم نگوییم.   فیض با تأکید بر اینکه طنزپرداز باید از مسائل پیرامونش حرف بزند گفت: هنر طنزپرداز این است که با حفظ احترام دیگران و قومیت‌ها و تفاوت‌های مذهبی، صلابت شعری خودش را حفظ کند. ممکن است کسی فکاهه بگوید یا مثل حافظ با شعری که طعنه به وضعیت سیاسی و اجتماعی می‌زند شعری در درجات بالا بسراید. در هر قالبی نباید حرف اصلی شاعر زیر سؤال برود. مثلاً سعدی در جایی می‌گوید درویشی نزد پادشاهی رفت و شاه گفت چه زمانی یاد ما می‌افتی؟ و درویش گفت وقتی که یاد خدا را فراموش کنم. بیان جسورانه‌ای که بهانة تعرض به پادشاه نمی‌دهد.  

وی افزود: اعتراض با توهین فرق دارد؛ باید به شکلی طنز بگویید که حرفتان زیر سؤال نرود و این با تسلط به صناعات ادبی به دست می‌آید و هر چه غیر مستقیم‌تر بگویید هنرمندانه‌تر است چون مخاطب از کشف آن بخش مخفی هنر لذت می‌برد.   فیض اضافه کرد: طنز در همه دوره‌ها ابزاری بوده است برای فضاهایی که نمی‌شد با زبان معمولی صحبت کرد و برای همین سراغ طنز می‌رفتند.  

وی با توصیه به حفظ شخصیت و صلابت ادبی شاعر گفت: طنزپرداز توهین نمی‌کند چون کسی که منطق شعری دارد توهین نمی‌کند؛ توهین به این معنا که اگر کسی را هجو کنید مظلوم واقع شود.   این شاعر طنزپرداز با بیان اینکه در چند سال اخیر شاهد فعالیت تخصصی برخی انتشارات در زمینه شعر و ادبیات هستیم، افزود: این اتفاق خوبی است و پیامد آن می‌تواند در رشد کیفی آثار چاپ شده در زمینه شعر تأثیرگذار باشد.  

فیض در پایان با اشاره به موفقیت کتاب فیض بوک گفت: برای اینکه بتوان مخاطب پیدا کرد باید با مردم و حال و هوای زمانه هماهنگ باشید. فیض بوک در حال حاضر مورد استقبال است و امیدوارم در روزهای آتی مخاطبان بیشتری جذب کند.   وی تأکید کرد: آثاری که مردم دوست داشته باشند چاپ و فروش خوبی هم خواهند داشت. مثل کتاب فاضل نظری که به نوعی پلی بین شعر کلاسیک و دنیای امروز ایرانیان است و از این رو با استقبال و فروش بیشتری هم روبه‌رو شده ‌است.