مصطفی فعله گری: با ورود ادبیات به سینما بود که سینما رو به کمال نهاد

به گزارش خبرگزاری شعر ایران-تارنا: در این گفتگوی تخصصی و مفصل که به میزبانی ایستگاه رسانه ای تارنا صورت گرفت، حامد صلاحی آغاز بحث را با مقدمه ای راجع به اهمیت ادبیات و اقتباس های ادبی و نقش آن بر پرده نقره ای سینما و اینکه خوانندگان آثار ادبی بسیاری اوقات تماشاگران ساحت سینما هم هستند، شروع کرد. بخش های مهمی از این گفتگو به شرح ذیل است:

 مصطفی فعله گری، در رابطه با نقش مهم ادبیات در پیشرفت هنری سینما اینگونه سخن گفت:

ادبیات ریشه و پیشینه ای به  اندازه و درازنای پیدایش انسان در جهان هستی دارد. از هنگامی که انسان شروع به اندیشه ورزی و سخن گفتن کرد، ادبیات پدید آمد. سینما یک دستاورد ابتدایی فنی بود که در قرن نوزدهم پدید آمد و سپس ابزاری شد برای ارضا کنجکاوی و سرگرمی مخاطبان، با ورود ادبیات به سینما بود که سینما رو به کمال نهاد و آرام آرام  تبدیل به یک دستاورد فناورانه و هنری شد. پیش از آن سینما قابلیت این را نداشت که به عنوان هنر از آن یاد بکنند، حتی اکنون هم بسیاری از اندیشمندان و صاحب نظران هنری و ادبی سینما را یک هنر نمی دانند و بیشتر پایه های فنی آن را بررسی می کنند و برای آمدن به سالن سینما نتیجه کنجکاوی و تحریک ذهن مخاطب می بینند.

اما به هرحال اگر کوتاه بیاییم، می توان گفت سینما آرام آرام در طول این چندین دهه، توانسته خودش را به شانه های یک هنر برساند. اگر چه همواره دارای این ظرفیت بوده است که تبدیل به پدیده ای مبتذل بشود. دربسیاری از کشورها، بیش از نود درصد آثار تولیدی در سینما آثار سطحی و مبتذلی هستند که ذهن و روح مخاطب را به خصوص در شبکه های اجتماعی اشباع می کنند. اما ادبیات در کلیت خودش همواره برتری دارد و مادر هنر ها و اندیشه ها و فلسفه ها و حتی مادر مذاهب است.

حامد صلاحی در میانه بحث گفت : چرا داستان اهمیت دارد و سنگ بناست؟ برای مثال حماسه ایلیاد و ادیسه اثر هومر که یک دیوان شعر حماسی از یونان باستان است. از یک جنبه که نگاه می کنیم نظم است یعنی شعر است اما از نظرگاه دیگری روایتگر بیست سال از زندگی یونانیان باستان است که در قالب یک اثر داستانی اما به نظم سروده شده که دارای اسطوره است که همین موارد رو ما در شاهنامه هم داریم و در ادبیات کشورهایی که گستره تمدن آن ها دیرینه است. حامد صلاحی آمیختگی شعر و داستان و نسبت ادبیات داستانی و سینما را در شرایط کنونی و سده اخیر ، به ویژه در سینمای ایران از نظر مصطفی فعله گری جویا شد.

مصطفی فعله گری درباره این نسبت در شرایط کنونی بیان کرد:

در یک جمله اگر بخواهم بگویم قحطی مطلق هست یعنی رابطه ادبیات داستانی با ادبیات فرهنگی ما با سینمای ایران به دلایل گوناگون سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ، این رابطه به طور کامل در انقطاع است. با ورود سینما به ایران، و در آغاز به کار آن، متاسفانه و دردمندانه نخستین سازندگان آثار سینمایی ما ، اعتقاد چندانی به ادبیات و اندیشه نداشتند. انگیزه یک کارگردان و فیلم نامه نویس برای پرداختن به ادبیات، داشتن یک شناخت و علاقه و یک کشش به ادبیات و فرهنگ به خصوص فرهنگ فولکلور و بومی ما ایرانیان است. در دهه های بیست و سی سینمای ایران این قحطی پرداختن به ادبیات حاکمیت دارد که در دهه چهل با ورود تفکر موج نو به سینمای ایران، اندکی به ادبیات معاصر و ادبیات تاریخی ما توجه شد که برای مثال فریدون رهنما که خود شاعر بود فیلم «سیاوش در تخت جمشید» را با یک نگاه آوانگارد می سازد.

حامد صلاحی : بله همینطور است فریدون رهنما جایگاه مهمی در سینمای ایران به لحاظ شناساندن هنر مدرن و تلفیق آن با ادبیات دارد اما اشاره ای کنم به عبدالحسین سپینا که با فیلم ناطق  «دختر لر» سینمای ایران را آغاز می کند و یک سال بعد از آن فیلم فردوسی را می سازد و در سال های نزدیک به هم فیلم های لیلی و مجنون و شیرین و فرهاد را بر اساس شاهکارهای نظامی خلق می کند. و ما از آن سال تا دهه چهل یک انقطاع طولانی داریم.

مصطفی فعله گری علت این فواصل طولانی برای ساخت آثار ادبی را اینگونه عنوان کرد که :

شرایط اجتماعی و سیاسی حاکم بر تاریخ معاصر ایران بعد از شکست مشروطیت، ادبیات همواره را یک خطر و یک سنگر مبارزاتی دیده، فارغ از درست بودن و نادرست بودن دیدگاه حاکمیت ها، حساسیتی که به ادبیات در تاریخ معاصر ایران هست درباره هیچ کدام از هنرهای معاصر دیگر نبوده است. همین حساسیت در شرایط کنونی هم اگر با سلاح ممیزی بخواهد ورود بکند برای یک کتاب صد صفحه ای بیشتر از یک سریال با ده ها ساعت ظرفیت حساسیت و سانسور قائل است. در دهه چهل به دلیل پررنگ شدن و شعله ور شدن مبارزات سیاسی و چریکی در ایران، متاسفانه این حساسیت به ادبیات ده ها برابر شد و هرگونه علائم و اشاره ای از سوی سینما برای پرداختن به ادبیات نو و مدرن مواجه ای مستقیم و غیر مستقیم با ساواک ایجاد می کرد که در نتیجه تهیه کنندگان و کارگردانان برای ساخت یک اثر ترسان و لنگان به نویسندگان معاصر مراجعه می کردند.

حامد صلاحی افزود : جدا از مرحوم فریدون رهنما که آثار مهمی را با زمینه پرداخت به ادبیات و اسطوره ساخته است، چهره های شاخص سینمایی دیگری هستند که به ادبیات داستانی اقبال داشتند از جمله داریوش مهرجویی، ناصر تقوایی و بهرام بیضایی حتی چهره هایی که امروزه کمتر از آن ها نام برده می شود مانند مسعود کیمیایی به نوعی و همینطور بهمن فرمان آرا با فیلم شازده احتجاب که هرکدام از این افراد خود به حوزه ادبیات علاقه اشراف داشتند و خودشان دارای آثاری در زمینه ادبیات داستانی هستند. در میان غلامحسین ساعدی نویسنده  را نیز می توان نام برد که نامش با بیشتر با آثار داریوش مهرجویی گره خورده است. فیلم مهم آرامش در حضور دیگران بر اساس آخرین داستان مجموعه داستان کوتاه « واهمه های بی نام و نشان » اثر غلامحسین ساعدی ، توسط ناصر تقوایی ساخته شد که دو شاعر مهم شعر معاصر ، منوچهر آتشی و محمدعلی سپانلو نیز در آن نقش داشتند. پس سینماگران و شاعران ما در حوزه ادبیات نمایشی به این معنا ورود داشتند.

در روزگار کنونی ما نیز شمس لنگرودی شاعر معاصر در چند اثر سینمایی و هم اکنون صحنه تئاتر  به عنوان بازیگر حضور داشته و دارد که این ها پل ارتباطی است بین شعر و شاعران با سینماگران، البته بگذریم که برخی از شاعران فارغ از ارزش ادبی آثار که محل بحث دیگری دارد، چهره های سینمایی ما هستند که شاعر و نویسنده هستند و به عبارتی بعضی از چهره های سینمایی ما شعرهایشان را منتشر کردند که اسامی زیادی را شامل می شوند.

آنچه باید بگویم این است که متاسفانه برخلاف جریان رایج در سینمای جهان، در سینمای ایران از ادبیات نمایشی و ادبیات داستانی و آنچه که زیربنای سینما می تواند باشد بهره چندانی نداریم. تنها در برخی از آثار ادبیات نمایشی و داستانی دستمایه و جان مایه فیلم های موفق سینمای ما بودند.

اتمام خبر/